Το Καρπενήσι, η πρωτεύουσα του Ν. Ευρυτανίας, βρίσκεται στις πλαγιές του Τυμφρηστού και σε υψόμετρο 960 μέτρων. Για την προέλευση της ονομασίας του οι επικρατέστερες εκδοχές είναι δύο: α) Η ονομασία προέρχεται από το πολλά σφενδάμια (είδος δένδρου) που υπήρχαν με το πέρασμα των Κουτσόβλαχων, τα οποία οι Λατίνοι ονόμαζαν KAR - PEN και β) Υποστηρίζεται ότι η ονομασία οφείλεται στην Τουρκική λέξη KAR - BEΝIS που σημαίνει χιονοσκέπαστος. Λίγα πράγματα μας είναι γνωστά για το θέμα αυτό, καθώς επίσης ελάχιστα γνωρίζουμε για την ιστορία της πόλης μας.

Στα αρχαία χρόνια, η περιοχή αυτή ονομαζόταν Οιχαλία και βασιλιάς της ήταν ο Εύρυτος, ο ήρωας των Ευρυτάνων της Αιτωλίας. Θεωρείται εφευρέτης και άριστος χειριστής του τόξου. Περηφανευόταν πολύ για την ικανότητα του στην τοξοβολία και προκάλεσε σε συναγωνισμό τον ίδιο τον Απόλλωνα, από τον οποίο τελικά σκοτώθηκε για τη θρασύτητά του. Πεθαίνοντας έδωσε το τόξο του στο γιο του Ίφιτο, που αργότερα το χάρισε στο νεαρό τότε Οδυσσέα. Με το τόξο αυτό ο βασιλιάς της Ιθάκης σκότωσε τους μνηστήρες της γυναίκας του Πηνελόπης.

Ανάμεσα στους θεούς και ημίθεους - ήρωες που λάτρεψαν οι Ευρυτάνες - αναφέρεται και ο Ιθακίσιος πολυμήχανος και πολύπαθος Οδυσσέας. Ο Αριστοτέλης στην "Ιθακισίων Πολιτεία" αναφέρει "Ευρυτάνες έθνος είναι της Αιτωλίας, ονομασθέν υπό Ευρύτου, παρ' οις μαντείον Οδυσσέως. Το δ' αυτό και Νίκανδρος φησίν εν Αιτωλικοίς". Ο Όμηρος στο Λ της Οδύσσειας (στ. 120 -140) αναφέρει ότι, όταν ο Οδυσσέας κατέβηκε στον Αßδη, η ψυχή του μάντη Τειρεσία του έδωσε τούτα τα μαντικά μηνύματα: Αφού επιστρέψει στην πατρίδα του την Ιθάκη και ξεπαστρέψει τους μνηστήρες, να πάρει ένα καλοτράβηχτο κουπί και να φτάσει σε λαούς που δεν ξέρουν από θάλασσα, από καράβια και κουπιά και τρώνε ανάλατο ψωμί. Κι όπου τον συναντήσει ένας διαβάτης που θα του πει ότι αυτό που σηκώνει στον ώμο του είναι λιχνιστήρι του σταριού, εκεί να μπήξει το κουπί και να κάμει θυσίες στον Ποσειδώνα, κριάρι και ταύρο και κάπρο. Ύστερα να ξαναγυρίσει στην πατρίδα του να κάμει αρχοντικές θυσίες στους ουράνιους θεούς και πάλι, μακριά εκεί από θάλασσες, σε γεράματα αρχοντικά, θα πεθάνει στο σπίτι του και γύρω του θα βλέπει ευτυχισμένο το λαό του.

Κανένα άλλο στοιχείο δεν έχουμε για το μαντείο του Οδυσσέα. Ο λατρευτικός αυτός χώρος ίσως να μην είναι άλλος από τη σπηλιά της Αποκλείστρας της Καστανιάς. Ο Άγγλος ιστορικός Γουντχάουζ τον τοποθετεί στη θέση της Μονής Προυσού. Η μονή του Προυσού μας μεταφέρει σε μια άλλη εποχή, αρκετά χρόνια αργότερα, στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας το Καρπενήσι υπαγόταν στην επαρχία (καζά) των Αγράφων. Αργότερα έγινε το ίδιο έδρα καζά. Στον κασαμπά (κωμόπολη) αυτόν συνέρχονταν οι αντιπρόσωποι από τρεις "ναχιγιέδες (οι βιλαετλήδες) που μαζί με τους κασαμπαλήδες του Καρπενησίου εξέλεγαν τον κασαμπαλή της χρονιάς (αγιάν κασαμπαλή). Εδώ είχε την έδρα του ο λογοθέτης κι αργότερα ο επίσκοπος Λιτζάς και Αγράφων.

Ο Ευγένιος Γιαννούλας ο Αιτωλός ανάδειξε το Καρπενήσι σε μεγάλο πνευματικό κέντρο. Ίδρυσε εδώ την περίφημη σχολή του, που λειτούργησε από το 1645 ως το 1661. Το 1646 άρχισε την ανακαίνιση εκ βάθρων του ναού της Αγίας Τριάδας. Το Καρπενήσι και ο ναός καταστράφηκαν ίσως το 1684 -1692, όταν οι Τούρκοι έπαθαν πανωλεθρία στη Γόλιανη από το Λιβίνη. Τον επισκεύασε ή τον ξανάχτισε ο Γερακάρης το 1693. Νέα καταστροφή έπαθε το 1756 από τους επιδρομείς Αλβανούς, κατά τη "Χαλασιά του Καρπενησίου", τρίτη ίσως το 1758 και τέταρτη στις 20 Ιουνίου του 1821 από τα λυσσασμένα στίφη του Βελήμπεη. Υπήρχαν τότε σε λειτουργία κι άλλες τρεις εκκλησίες με σπουδαιότερη την "Παναγία".

Οι πιο πολλοί Αρβανίτες άρχισαν να αποσύρονται σιγά σιγά μετά από τ' αλλεπάλληλα κύματα των επιδρομών του 1756, 1757, 1758, από το Καρπενήσι, τ' Αγραφα και το Πατρατζίκι. Δεν έλειψαν όμως τελείως ποτέ από αυτόν τον τόπο. Ξεχωριστή στρατηγική σημασία για την Κεντρική Ρούμελη είχε το Καρπενήσι. Οι Τούρκοι το κρατούσαν γερά. Εκτός από τις στρατιωτικές δυνάμεις έμεναν μόνιμα εδώ και 70 τούρκικες οικογένειες, που είχαν τα σπίτια τους ανάμεσα στα ελληνικά. Το Καρπενήσι, προπύργιο της στρατιωτικής επιβολής των Τούρκων στην ορεινή περιοχή, ήταν συνδεδεμένο με το γόητρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έπρεπε, λοιπόν, ν' απελευθερωθεί. Οι Τούρκοι όμως το κρατούσαν γερά. Οι ντόπιοι οπλαρχηγοί Γιολδασαίοι, Κατσικογιανναίοι, Ι.Μπράσκας κι άλλοι μικροκαπεταναίοι έπιασαν θέσεις γύρω στο Καρπενήσι, το απέκλεισαν κι άρχισαν να το πολιορκούν στις 4 του Ιούνη 1821.

Ο αγώνας ήταν αμφίρροπος, με τους Έλληνες πότε να νικούν και πότε να ηττώνται. Μετά από μεγάλη πολεμική προσπάθεια τη νύχτα της 7ης Ιουλίου, οι Τούρκοι αναγκάστηκαν να το εγκαταλείψουν. Αργότερα βέβαια προσπάθησαν πολλές φορές, να καταλάβουν το Καρπενήσι, αλλά οι Έλληνες οπλαρχηγοί τους εμπόδισαν.

Γνωστός για τη δράση του στην περιοχή ήταν ο Μαρκος Μπότσαρης, ο οποίος έπεσε ηρωικά στη μάχη του Κεφαλόβρυσου τον Αύγουστο του 1823. Ολόκληρη η αγωνιζόμενη Ελλάδα θρήνησε για το χαμό του. Οι Τούρκοι όμως συνέχιζαν να λεηλατούν τη Ρούμελη και φυσικά και τη δική μας περιοχή, την οποία ανέλαβε το 1825 να καθαρίσει από αυτούς ο Καραϊσκάκης που δυστυχώς σκοτώθηκε λίγο καιρό αργότερα. Ο θάνατός του έδωσε στους Τούρκους την ευκαιρία να καταλάβουν ξανά την περιοχή, που ελευθερώθηκε τελικά το 1828 και συνέχισε την πορεία της με πολλούς αγώνες και κακές εμπειρίες μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα.

Ο 20ος αιώνας, αν και πιο ήρεμος από τον προηγούμενο, επιφύλαξε πολλά δεινά για την Ελλάδα, όπως ο Α' και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι κάτοικοι της περιοχής μας, όπως και οι άλλοι Έλληνες πήραν μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στον πόλεμο με τους Γερμανούς, υποστήκανε την κατοχή, αλλά, όπως μας είναι γνωστό και από τους νόμους της φυσικής, η δράση φέρνει την αντίδραση, πράγμα που παρατηρούμε στην καθημερινή μας ζωή. Ετσι γρήγορα έλαβαν μέρος στην αντίσταση με σκοπό να διώξουν τους κατακτητές από τη χώρα μας.

Η ένοπλη Εθνική Αντίσταση γεννήθηκε εδώ την άνοιξη του 1942. Την έφερε και τη στερέωσε ο ίδιος ο Άρης, που τιμώντας τον τόπο, το περήφανο Βελούχι, πρόσθεσε στο επαναστατικό του όνομα το επίθετο: Βελουχιώτης. Ο Άρης πρωτοήρθε στα μέρη του Τυμφρηστού στις αρχές Ιουνίου του 1942. Η αντιστασιακή οργάνωση του Εθνικού Απε-λευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.) είχε κιόλας στήσει την πρώτη του "Περιφερειακή Επιτροπή Φθιωτιδοφωκίδας-Ευρυτανίας", όπως ήταν ο τίτλος της. Στις αρχές του 1942 οι οργανώσεις του Ε.AM. άρχισαν να απλώνονται με συνωμοτικά μέτρα και πολλή προσοχή στα γύρω χωριά. Πρόσωπα με δημοκρατική συνείδηση και ιστορία, αγρότες και υπάλληλοι, προπάντων οι δάσκαλοι, εγκολπώνονται με ενθουσιασμό το κήρυγμα της Εθνικής Αντίστασης. Την Κυριακή 7 του Ιούνη το 1942 έγινε η πρώτη επίσημη εμφάνιση του ΕΑΑΣ με επικεφαλής τον αρχηγό Άρη στη Δομνίστα της Ευρυτανίας. Δουλειά τους ήταν να χτυπούν τους Γερμανοϊταλούς και να οργανώνουν σαμποτάζ.

Με αυτούς όμως τους διαρκείς αγώνες κατάφεραν να διώξουν τους Γερμανούς και να απελευθερώσουν την Ελλάδα. Οι μεγάλες όμως δυνάμεις άρχισαν να εμπλέκονται πάλι στα εσωτερικά της χώρας μας και δημιούργησαν το κατάλληλο έδαφος για τον εμφύλιο πόλεμο. Η περιοχή του Τυμφρηστού και της Ευρυτανίας βρέθηκε στο επίκεντρο των νέων ιστορικών γεγονότων.

Οι βουνοπλαγιές, οι χαράδρες, οι ραχούλες, τα στενά περάσματα έγιναν πάλι τόποι σύγκρουσης. Στις αρχές του Μάρτη '47, το αρχηγείο Ρούμελης του Δ.Σ. εγκαθίσταται στο δάσος κάτω από το Πυργάκι Αϊ-Λιά Νεοχωρίου και ετοιμάζει επίθεση ενάντια στο Καρπενήσι, που είναι μεγάλο διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της περιοχής. Το Σεπτέμβρη του '47 ο Κ.Σ. οργανώνει νέες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Ρούμελη με το όνομα "ΛΑΙΛΑΨ".

Η κίνηση των δυνάμεων του Κ.Σ. υποχρέωσε τους αντάρτες να στραφούν προς τη βόρεια Ελλάδα, αλλά σε λίγο, με μια αντίστροφη πορεία βρέθηκαν πάλι γύρω στο Καρπενήσι και έπιασαν θέσεις. Από το Δεκέμβρη του 1948 οι μεγάλες αντάρτικες ομάδες συγκεντρώθηκαν στη Φουρνά, όπου ξεκουράστηκαν και σχεδίασαν την επόμενη επίθεση ενάντια στο Καρπενήσι. Στις 20 του Γενάρη 1949 έγινε η επίθεση και οι αντάρτες κατέλαβαν το Καρπενήσι για 18 ημέρες. Τελικά όμως, το 1949 τελειώνει ο εμφύλιος του οποίου οι καταστροφές ήταν πραγματικά ανυπολόγιστες.

Αυτή με λίγα λόγια είναι η ιστορία της περιοχής αυτής. Ακολούθησαν και άλλα χρόνια αναταραχών και αγώνων, όπως στη διάρκεια της χούντας, αλλά οι κάτοικοι του Καρπενησίου, καθώς και όλοι οι άλλοι Έλληνες κατόρθωσαν να τα ξεπεράσουν και να συνεχίσουν τον αγώνα για επιβίωση...